dinsdag 1 februari 2022

Onder buren. Juli Zeh

"Het is bijna niet te geloven dat er in een stinkend rijk land regio's zijn waar niks is. Geen dokters, geen apotheken, geen sportverenigingen, geen bussen, geen kroegen, geen peuterspeelzaal of basisschool. Geen groentewinkel, geen bakker, geen slager. Regio's waar ouderen niet kunnen rondkomen van hun pensioentje en jonge vrouwen dag en nacht moeten werken om voor hun kinderen te zorgen. En vervolgens dumpen ze in zulke gebieden een hele partij windmolens, mag je er niet meer in je diesel naar je werk rijden [...]. En verder verwachten ze dat iedereen zonder mopperen meedraait. Wie daartegen in verzet komt, wordt belachelijk gemaakt, als domme boer, als watdanook-ontkenner of als regelrechte vijand van de democratie.
Het lijkt erop, denkt Dora, dat Duitsland de AfD bij het universum heeft besteld en gekregen." (p. 184)

Dora is 36 en woont in Berlijn, samen met Robert. Zij werkt op een reclamebureau en hij is een linkse journalist met idealen: bezeten door het duurzaamheidsdenken heeft hij kritiek op iedereen die een auto heeft, dierlijke producten eet en plastic tasjes gebruikt. Als corona uitbreekt, bijt hij zich daarin vast en veroordeelt hij het slappe gedrag van mensen die moeite hebben de regels en gevolgen te begrijpen. Dora krijgt het Spaans benauwd als ze van hem niet langer dan strikt noodzakelijk haar hond mag uitlaten en discussies ik-heb-gelijkmonologen worden. Ze vertrekt.  

Dora koopt een oude rentmeesterswoning in een gehucht op een uur rijden van Berlijn. Bracken, 1000 inwoners. Ze heeft ineens ruimte om zich heen, en buren die alles van elkaar weten. Haar buurman Gote stelt zich voor als de dorpsnazi en maakt ongevraagd meubels voor haar die hij ongezien in haar huis zet. De overburen, een mannenkoppel met een tuindersbedrijf van wie ze een fiets krijgt, hebben een AfD-sticker op de brievenbus en Sadie, een alleenstaande moeder die 's nachts werkt en haar kinderen alleen laat, komt pootaardappelen brengen. 

Dora's stadsbeeld dat overzichtelijk in te delen was in zwart-wit, in hokjes, komt onmiddellijk onder druk te staan. Kan een gewelddadige nazi tegelijkertijd een goede buurman zijn? Hoe streef je je idealen na als er niet eens openbaar vervoer is om boodschappen te kunnen doen? Tegelijk met Dora arriveert ook Gotes kind in het dorp, Franzi. Ondanks haar ambivalente houding ten opzichte van Gote, ontstaat er een band tussen haar, Gote en Franzi.

'Onder buren' van Juli Zeh is een roman die voortdurend morele vragen opwerpt. Het is gemakkelijk om te verkondigen hoe men moet leven als je een hoogopgeleide, goedverdienende stedeling bent met bio-winkels en openbaar vervoer om de hoek. Maar hoe is het als de omstandigheden anders zijn, zoals voor de meeste mensen geldt? Soms legt Zeh het er wat dik op, en zouden wat meer onuitgesproken antwoorden literair beter zijn geweest. Maar steeds vroeg ik me af wat ikzelf zou doen in de situaties waarin Dora zich bevindt. Kortom: een zeer actueel boek met een meeslepende verhaallijn en de juiste vragen.