Binnenland. Elin Willows

'Mijn leven neemt geen plaats in. Alles wat ik mee heb genomen paste in een auto. (...) Ik kan niet terugverhuizen. Dat wist ik al toen ik vertrok. Niet zozeer omdat ik iets verliet, maar meer omdat ik een keus maakte.' (p. 81)

Een jonge vrouw uit Stockholm verhuist voor haar geliefde naar het noorden, naar een klein dorp tegen de poolcirkel. Nog voordat ze arriveert, weet ze dat de liefde geen stand zal houden. Toch besluit ze te blijven omdat ze niet weet wat ze anders zou moeten doen. 

Ze vindt een baan in de dorpssuper. Ze draait haar diensten, gaat op zaterdagavond met collega's op stap in het Hotel, leert iedereen uit het dorp kennen bij naam, maar ze komt er nooit tussen. Ze ervaart dat er in het noorden geen lente en herfst bestaan, hooguit een nazomer, waarna het gaat sneeuwen. Het is eindeloos licht of eindeloos donker. De mensen daar leven op dat ritme, wat haar lange tijd vreemd blijft.

Als ze niet werkt, is ze thuis op haar kamer bij haar hospita, of maakt ze een avondwandeling. Ze eet omdat het moet en ruimt alleen op als het niet anders kan. Ze gunt zichzelf weinig luxe, alleen op zaterdagen, als ze zich na het werk trakteert op een tijdschrift en een zak snoep. 

'Dat ik zoveel tijd in mijn eentje doorbreng zou moeten betekenen dat ik alles over mezelf leer. Maar het tegendeel is waar. Want dag in dag uit maak ik dezelfde situaties mee, waar ik op dezelfde manier op reageer. Ik leer niets meer bij.' (p. 125)

Deze twintiger uit Binnenland van Elin Willows koos bewust voor een leven in het noorden, in een rustig dorp waar de dagen overzichtelijk zijn. Langzaam verglijdt die overzichtelijkheid in eenzaamheid en leegte, nauwelijks in staat zelf sturing te geven aan haar leven omdat ze geen idee heeft wat ze zou willen. Geschetst tegen het weidse, noordelijke landschap is Binnenland een sfeervolle, korte roman die me meteen meenam. Heel geschikt voor een donkere winteravond. 

De terugkeer. Esther Gerritsen

Jennie is vijf als haar vader sterft. Zelfmoord, heeft ze altijd te horen gekregen. Ze weet niet beter dan dat haar vader depressief op de bank lag. Veel anderen herinneringen aan hem heeft ze niet. Ook haar oudere broer Max herinnert zich zijn vader vooral op de bank en een moeder die zo goed mogelijk voor haar man Gerrit en de kinderen zorgde. Op de ochtend na de dood van zijn vader, is het Max die hem vindt. 

Twintig jaar later heeft Max zijn leven overzichtelijk vormgegeven met een vrouw, dochter en een hoveniersbedrijf. Het verleden heeft hij zorgvuldig opgeborgen in zijn hoofd. Veel contact maakt hij niet met anderen; vragen naar zijn gevoel beantwoordt hij enkel met: 'ik was het die hem vond' en daarmee is de kous af. 

Het is Jennie die een spade in het verleden zet als ze in het ouderlijk huis een map vindt met foto's van het overlijden van hun vader. Ze ontdekt dat er destijds nauwelijks onderzoek is gedaan naar de toedracht van zijn overlijden. Intussen is moeder van een leven met een gelukszoeker op Ibiza teruggekeerd met verschijnselen van Alzheimer. Ze gaat snel achteruit en zal naar een verzorgingshuis gaan. Als Jennie het fijne van de dood van haar vader wil weten, heeft ze geen tijd meer te verliezen.

Het boek is vanuit het perspectief van de alwetende verteller geschreven die afwisselend accenten legt op de verschillende hoofdpersonen. Een bijzonder en mooi aspect is dat de vader, Gerrit, opduikt zodra er iemand echt aan hem denkt. Hij praat - onhoorbaar voor het aardse leven - mee vanuit het hiernamaals, waarbij God hem soms corrigeert of antwoordt. Gerrit reageert liefdevol op zijn kinderen en vrouw en is opgelucht over zijn dood, hoewel hij graag op een feestelijkere manier uit het leven vertrokken was. 

De terugkeer is een verhaal over een trauma dat een heel gezin tekent voor de rest van hun leven. Over willen helpen en niet geholpen kunnen worden en over het beschermen van wie je liefhebt, terwijl alles schreeuwt dat benoemen en praten heilzamer zou zijn. Gerritsen hanteert een heldere stijl, mooie zinnen en passende metaforen. Ze schrijft zonder waardeoordelen over mensen die zich naar beste kunnen door het leven slaan. Dat is met een zwaar en voor velen onbegrijpelijk thema als depressie van grote meerwaarde.

Charing Cross Road 84. Helene Hanff

'Iemand heeft mijn boek geleend en hem nooit teruggegeven. Waarom vinden mensen die er niet over zouden denken om iets te stelen het wel terecht om boeken te stelen?'

New York, 1949. Helene Hanff heeft een wensenlijst van antiquarische boeken die ze graag zou bemachtigen en lezen. In New York kan ze ze niet vinden, behalve zeldzame, dure exemplaren of de grauwe schoolversies. Ze schrijft boekhandel Marks & Co in Londen aan met het verzoek haar alles van haar lijstje tot een bedrag van 5 dollar op te sturen. 

Tussen Frank van de boekhandel en Helene ontstaat een levendige briefwisseling. Helene is typisch Amerikaans: recht voor haar raap en uitbundig. Haar brieven zijn soms uitgesproken boos ('LUIWAMMES: Je liet me hier gewoon liever STIKKEN dan dat je me iets te lezen zou sturen.' p. 63) maar ook lief, warm en enthousiast. Langzamerhand raken andere medewerkers van de boekhandel zo nieuwsgierig naar deze Helene dat ze haar zonder medeweten van Frank ook een briefje sturen. Helene anderzijds is zo gelukkig met de boeken die Marks & Co haar opstuurt, dat ze met Kerst en Pasen voor alle medewerkers een voedselpakket opstuurt. Gezien de naoorlogse schaarste in Engeland, worden die met grote dankbaarheid ontvangen. Ook de vrouw en dochters van Frank nemen uiteindelijk deel aan de briefwisseling. 

Jaren gaan voorbij. Helene ontwikkelt zich tot succesvol scenarioschrijfster van Amerikaanse televisieseries, waarbij ze haar inspiratie haalt uit de oude boeken. Haar wens om een keer naar Londen af te reizen, brengt ze tot verdriet van haar overzeese penvrienden niet tot uitvoer, maar de warme, bijzondere brievenband blijft. 

Charing Cross Road 84 is een heerlijk briefwisseling tussen liefhebbers van boeken. De tegenstelling tussen de keurige Engelse medewerkers en emotionele New Yorkse Helene en de ontwikkeling van de naoorlogse jaren tot de laatste brief in 1969 kleuren de brieven. Wat fijn dat uitgeverij Rainbow begrepen heeft dat deze klassieker niet in hun collectie mag ontbreken en het met leeslint en al uitgegeven heeft. 

De boekhandel. Penelope Fitzgerald

Welke boekenliefhebber droomt er niet soms van een eigen boekhandel te hebben? Ik wel, en regelmatig. Ik zou dat hoekpandje in de stad willen overnemen, waar nu die boze man en zijn sussende vrouw een boekenzaak runnen, waar ik niet meer kom sinds hij een paar jaar terug vlak voor Kerst in de winkel, te midden van klanten, de pakketbezorger uitschold. De arme bezorger bleef kalm en netjes, en ik wist genoeg. Geen cent meer zouden ze aan me verdienen. Elke keer als ik er langskom, gun ik de boeken een aardige eigenaar die zijn boeken met liefde verkoopt. Als ik vervolgens drie stappen verder denk, besef ik ook dat ik de boel romantiseer en ik heus geen boekwinkel ga beginnen. Het dichtst in de buurt komt het lezen van een boek over iemand die een boekhandel start.  

1959. Florence Green, tegen de vijftig en weduwe, start in een Engels plaatsje aan de monding van de rivier een boekhandel. Ze heeft daarvoor met haar kleine erfenis het oudste pand van het dorp gekocht, waar een klopper huist, zeggen de mensen. Haar handel loopt goed, zeker als ze ook een bibliotheek start in haar winkel. Tot de invloedrijke en vermogende Mrs. Gamart alles in het werk stelt om Florence te dwarsbomen. Zij vindt namelijk dat het oude pand een kunst- en cultuurcentrum zou moeten worden. De klopper laat van zich horen en de enige man die enigszins tegen de macht van Mrs. Gamart opkan, valt na zijn bezoek aan haar dood neer op straat. 

De boekhandel (1978) is een prachtige klassieker uit de Engelse literatuur. In minder dan 140 bladzijdes weet Penelope Fitzgerald de dynamiek van de kleine, afgezonderde gemeenschap te ontspinnen en de lezer daar helemaal in mee te nemen. Dat de verfilming van het boek verscheen, en dat dat een reden was om een nieuwe druk op de markt te brengen, zegt oprecht hoezeer de roman het waard is nog gelezen te worden.